آسیب شناسی ساختار«شرح نویسی» در حوزة فهم متن ادبی (با نگاهی انتقادی به شرح های حافظ)

 طبقه بندی سنّتی و گاه غیرعلمی، بر پیکرة نظام آموزشی و پژوهشی ادبیات فارسی سایه انداخته و عمدةً حوزة دانش و پژوهش ادبی به رشد و بالندگی چندانی دست نیافته است. شرح و تفسیر متن، با این هدف که پیچیدگی‌های متن زدوده و خواننده به درکی ژرف و پویا از متن هدایت شود، در این حوزه جای می‌گیرد. در این میان، نقش شارح و تاویل کنندة متن بسیار اهمیّت دارد؛ چرا که او باید بتواند بین جهان متن و جهان خواننده گفتگویی برقرار کند و بین افق معنایی در ذهن آفرینندة متن و افق نگاه خواننده پیوندی پدید آورد، در حالی که بسیاری از شارحان بر این باورند که شرح و تفسیر متن؛ یعنی صرفاً پرداختن به حل مشکلات واژگانی متن.      گستردگی مباحث حافظ پژوهی و شمار فراوان شرح‌های حافظ، موجب می‌شود، در نقد و تحلیل شرح نویسی در شعر فارسی و آسیب شناسی این حوزه بهتر بتوانیم گام برداریم. اشکالات چهارگانة ساختاری، درون مایه‌ای، واژگانی و صوری، در این شرح‌ها به چشم می‌خورد که در این مقاله تنها به نابسامانی‌ها و نادرستی‌های ساختاری پرداخته می‌شود. در این اشکالات، مواردی مانند نبود نظام تعریف شده و منسجم، عدم جامعیت، غیر تحلیلی بودن شرح‌ها، بهره‌گیری از شیوه‌های نادرست آموزشی و تعلیمی، بی‌توجّهی به غزل‌های حافظ به مثابة مجموعه‌ای منسجم و نادیده گرفتن ارتباط بیت‌ها در بافت معنایی کلّیت غزل تحلیل و ارزیابی شده است. بی‌گمان رشد مباحث حافظ ‌پژوهی به بسط و گسترش نقدهای علمی، تحلیلی و فراگیر بر شرح‌های حافظ به عنوان یکی از عرصه‌های فهم و دریافت شعر حافظ نیازمند است.